Học tập là một phần không thể thiếu trong cuộc sống của mỗi người. Thiệt thòi về đôi mắt khiến cho việc tiếp cận với học tập của người khiếm thị trở nên khó khăn hơn, nhưng cũng không làm cho họ chùn bước trong việc tiếp cận với kho tàng tri thức. Khởi nguồn với những cuốn sách in chữ nổi, giờ đây công nghệ đã cung cấp cho người khiếm thị nhiều công cụ giúp việc học trở thên thuận tiện và hiệu quả hơn.

1. Phần mềm hướng dẫn sử dụng máy tính

Hiện nay có nhiều chương trình, công cụ hỗ trợ người khiếm thị sử dụng máy tính phục vụ học tập và làm việc. Chúng tôi xin giới thiệu Bộ phần mềm đọc màn hình, tích hợp thêm các công cụ đọc tiếng Việt giúp người khiếm thị sử dụng máy tính thuận tiện. Bộ công cụ bao gồm phần mềm đọc màn hình NVDA và công cụ đọc văn bản tiếng Việt “Sao Mai Voice”.

Giới thiệu chung

NVDA - được cung cấp bởi www.nvaccess.org trên hệ điều hành windows. Đây là một trong những phần mềm được sử dụng thường xuyên nhất. Phần mềm được thiết kế để đọc thông tin hiển thị trên màn hình máy tính. Người dùng chỉ cần sử dụng bàn phím (không cần dùng chuột) di chuyển con trỏ màn hình đến vị trí các dòng thông tin, phần mềm sẽ đọc nội dung đó, giúp người khiếm thị nghe được thông tin hiển thị trên màn hình. Phần mềm hỗ trợ người khiếm thị sử dụng máy tính thành thạo hầu hết các ứng dụng trên mạng Internet như duyệt website, các ứng dụng chat, mạng xã hội, email và các ứng dụng văn phòng …

Cài đặt phần mềm NVDA

- Bước 1: Truy cập đường dẫn sau để tải bản NVDA tại địa chỉ www.nvaccess.org (Phần mềm tải về mặc định sẽ được lưu trong thư mục downloads).

- Bước 2: Mở thư mục download -> di chuyển đến phần mềm NVDA -> Enter để cài đặt.

- Bước 3: Sau khi cài đặt xong, phần mềm bắt đầu đọc các thao tác trên màn hình bằng tiếng Anh.

Cài đặt phần mềm Sao Mai Voice

Phần mềm Sao Mai Voice được phát triển bởi Trung tâm hướng nghiệp và công nghệ trợ giúp cho người mù Sao Mai. Các bước cài đặt:

- Bước 1: Để cài đặt giọng đọc bằng tiếng Việt, truy cập địa chỉ saomaidata.org (Phần mềm tải về được lưu trong thư mục downloads)

- Bước 2: Mở thư mục download → di chuyển đến phần mềm “Saomai_voice.0.exe” → nhấn Enter để cài đặt

- Bước 3: Sau khi cài đọc xong, tiến hành chỉnh cấu hình NVDA để điều chỉnh giọng nói tiếng Việt trong phần mềm như sau:

Nhấn Phím Insert + N để mở menu NVDA tại thanh Công cụ (hoặc nhấn chuột phải vào biểu tượng NVDA tại thanh Công cụ).

Nhấn nút mũi tên xuống đến Mục Preferences, nhấn mũi tên xuống sau đó nhấn phím sang để mở.

Nhấn mũi tên xuống lần để chọn mục Speech, mục Synthesizer vào “Change” chọn “Microsoft Speech API version 5” -> vào mục Voice chọn “mai dung” hoặc “minh du”.

Thay đổi ngôn ngữ : Insert + N → General → NVDA Language (Chọn tiếng Việt)

Chi tiết hướng dẫn sử dụng: Insert + N → Help → User Guide

* Lưu ý: Để không bị lỗi khi sử dụng phần mềm Unikey truy cập vào “Preferences” → Keyboard → Bỏ check  “Handle key from other application”

Hướng dẫn sử dụng các phím tắt trong NVDA

Lưu ý: Nút NVDA trên bàn phím là nút INSERT

Bảng phím tắt

Hoạt động	Tổ hợp phím tắt
Mở phần mềm NVDA	Ctrl+alt+n
Thoát phần mềm NVDA	NVDA+Q
Tạm dừng NVDA nói	Shift
Dừng hẳn NVDA nói	Ctrl
Mở phần hỗ trợ Help	NVDA+1
Bật/tắt chế độ đọc từng ký tự khi soạn thảo	NVDA+2
Bật/tắt chế độ đọc từng từ khi soạn thảo	NVDA+3
Bật/tắt chế độ đọc phím điều khiển	NVDA+4
Bật/tắt thông báo thay đổi nội dung động	NVDA+5
Bật/tắt dấu con chuột cho xem trước nội dung	NVDA+6
Bật/tắt tập trung di chuyển các đối tượng	NVDA+7
Bật/tắt sang key tiếp theo	NVDA+F2
Thông báo thời gian	NVDA+F12
Thông báo ngày tháng	NVDA+F12 (hai lần)
Đọc tên cửa sổ đang mở	NVDA+B
Thông báo dữ liệu trong bộ nhớ đệm	NVDA+C
Bật/tắt chế độ theo dõi con chuột	NVDA+M Hoặc NVDA+Shift+M
Bật/tắt chế độ đọc dấu điều khiển	NVDA+P
Bật tắt chế độ nói của NVDA	NVDA+S
Mở nhanh Menu NVDA	NVDA+N
Đọc thanh tiêu đề	NVDA+T
Đánh vần thanh tiêu đề	NVDA+T (3 lần)
Sao chép thanh tiêu đề ra bảng nhớ	NVDA+T (2 lần)
Bật/tắt thông báo về cập nhật thanh tiến trình	NVDA+U Hoặc NVDA+Ctrl+F2
Đọc từ vị trí con trỏ đến cuối văn bản	NVDA + mũi tên xuống Hoặc NVDA + A
Đọc dòng hiện tại	NVDA + mũi tên lên Hoặc NVDA + L
Đọc đoạn hiện tại	NVDA+shift+Mũi tên lên
Đọc tên ứng dụng và Appmodule	NVDA+Ctrl+f1
Lưu cấu hình	NVDA+Ctrl+C
Đặt lại cấu hình	NVDA+Ctrl+R
Chuyển qua lại giữa các tham số của bộ đọc (tần số, ngôn ngữ, âm lượng,…)	NVDA+Ctrl+mũi tên trái (phải)
Thay đổi giá trị của thông số hiện tại	NVDA+Ctrl+mũi tên lên (xuống)
Mở danh sách các bộ đọc	NVDA+Ctrl+s
Mở Document Formatting	NVDA+Ctrl+d
Mở cửa sổ cài đặt chung	NVDA+Ctrl+g
Đọc thông tin formating	NVDA+F
Mở cửa sổ cài đặt giọng nói	NVDA+Ctrl+v
Mở cửa sổ cài đặt bàn phím	NVDA+Ctrl+k
Mở cửa sổ cài đặt con chuột	NVDA+Ctrl+m
Mở cửa sổ cài đặt biểu hiện đối tượng	NVDA+Ctrl+o
Mở cửa sổ cài VirtualBuffer	NVDA+Ctrl+b
Mở trình điều khiển python	NVDA+Ctrl+z
Thông báo đối tượng đang tập trung	NVDA+Tab
Thông báo thanh trạng thái	NVDA + shift + end
Đọc vùng văn bản đang chọn	NVDA + Shift + S
Thông báo trạng thái của pin	NVDA+Shift+b
Thay đổi độ cao, tốc độ của giọng đọc	Nhấn Ctrl+Shift+NVDA+mũi tên trái/phải để chọn: Rate (tốc độ), Pich (độ cao). Bước 2: Nhấn Ctrl+Shift+NVDA+mũi tên lên/xuống, chọn giá trị phù hợp.
Di chuyển tới ô tiếp theo trong hàng Excel	Alt+Control+rightArrow
Di chuyển tới ô trước đó trong hàng Excel	Alt+Control+leftArrow
Di chuyển tới ô tiếp theo trong cột Excel	Alt+Control+downArrow
Di chuyển tới ô trước đó trong cột Excel	Alt+Control+upArrow

2. Phần mềm luyện gõ bàn phím tiếng Việt Happysun

Giới thiệu chung

Phần mềm hướng dẫn và thực hành gõ bàn phím máy tính được phát triển bởi Mái ấm Khiếm thị Nhật Hồng và phát hành bởi Trường Đại học Dân lập Văn Lang

Cài đặt phần mềm

- Bước 1: Tải phần mềm từ địa chỉ www.hcmus.edu.vn.

- Bước 2: Giải nén tập tin tải về tại thư mục downloads

- Bước 3: Mở ứng dụng Luyện chính tả tiếng Việt Happysun.

Hướng dẫn sử dụng

1. Làm quen bàn phím

• Ấn bất kì phím nào để nghe âm thanh để nhận biết phím đó.
• Ấn phím F1 sẽ quay về trang chủ.

2. Luyện bàn phím

• Chọn bài (F3, F4), thời gian làm bài (F2) rồi nhấn phím Enter, Bắt đầu (F1).
• Nghe đọc rồi nhấn phím theo, nếu Đúng thì chương trình sẽ đọc ký tự kế tiếp, nếu Sai thì nghe âm thanh kéo dài báo sai, bạn phải gõ lại cho đúng mới được qua ký tự khác.
• Khi hoàn thành hoặc hết thời gian làm bài chương trình sẽ đọc kết quả luyện tập của bạn. Bạn có 3 sự lựa chọn: nghe lại kết quả (F2), chọn bài kế tiếp (F3) hoặc tập lại bài đó (F1).
• Ấn phím F1 để quay về trang chủ.

3. Luyện gõ cụm từ

• Bạn lắng nghe từ được đọc ra sau đó gõ lại và nhấn ENTER.
• Nếu gõ Đúng thì sẽ nghe âm thanh báo đúng và đọc câu kế tiếp.
• Nếu gõ sai thì chương trình sẽ báo cho bạn lỗi sai nào, ở từ thứ mấy, từ gì, sai cái gì, bạn lắng nghe và sửa lại, hoặc nhấn phím Ctr+A để chọn hết gõ lại từ đầu. Sau đó nhấn ENTER để nghe kết quả.
• Đọc từ: Bấm CTRL hoặc F3 để được nghe lại từ cần gõ.
• Đọc ký tự: Ấn F4 để nghe đọc ký tự.
• Ẩn từ/ Hiện Từ: ấn phím F5 để ẩn hiện từ gợi ý cần gõ.
• Mở tập tin: Ấn phím F6 để hiện của sổ chọn tập tin dữ liệu đã soạn sẵn bằng file notepad, mỗi từ là một dòng.
• Ấn phím F1 sẽ quay về trang chủ.
• Ấn phím F2 con trỏ sẽ nhảy đến nhập từ cần gõ.

4. Luyện gõ câu, ca dao, tục ngữ

• Tương tự chức năng Luyện gõ từ, cụm từ. Các bạn sẽ luyện tập ở dữ liệu câu dài hơn.

3. Phần mềm đọc tiếng Việt VietVoice

Giới thiệu chung

Phần mềm VietVoice, được phát triển bởi Giáo sư Lê Tang Hồ và cộng sự, giúp người dùng có thể nghe máy tính đọc các văn bản bằng tiếng Việt. Người khiếm thị có thể sử dụng phần mềm VietVoice để nghe đọc sách hoặc tài liệu mà không cần phải sử dụng phần mềm khác.

Hướng dẫn cài đặt và sử dụng

- Bước 1: Tìm kiếm từ khoá VietVoice và tải về.

- Bước 2: Mở thư mục download, mở file Vietvoice và cài đặt vào máy tính.

- Bước 3: Mở ứng dụng Vietvoice từ thanh Start hoặc biểu tượng trên màn hình Desktop

- Bước 4: Giao diện phần mềm bao gồm các nút:

• Mở tệp tài liệu muốn đọc
• Về nội dung trước
• Đọc lại nội dung
• Về nội dung sau
• Bắt đầu đọc
• Ngừng đọc
• Từ điển
• Đổi giọng đọc Nam/Nữ
• Hỗ trợ.

- Bước 5: Mở file cần đọc hoặc sao chép nội dung vào ô trống, bôi đen phần cần đọc và ấn nút Đọc.